این بالارفتن قیمت‌ها ابتدا از برنج وارداتی که عمدتا از کشورهای شبه قاره هند به ایران صادر می‌شوند، شروع شد و در ادامه به محصول دسترنج شالیکار ایرانی رسید. افزایش قیمتی که بنا بر نرخ‌های اعلام شده از سوی سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان در طول حدودا یک ماه اخیر برای برنج ایرانی حدود ٢هزار و ٧٠٠ تومان و برای انواع برنج وارداتی اعم از برنج پاکستانی هندی و تایلندی حدود حداقل ٣هزار تومان است. این در حالی است که مشاهدات میدانی «شهروند» از سطح بازار‌ها و مراکز فروش انواع برنج در پایتخت افزایش قیمتی بیش از اینها را نشان می‌دهد.
مقایسه قیمت انواع برنج طی یک ماه گذشته
با توجه به آمارهای سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان انواع برنج باسماتی پاکستان که حدود یک ماه پیش به صورت میانگین با قیمت کیلویی ١٢هزار تومان فروخته می‌شد، روز گذشته به صورت میانگین کیلویی ١٣هزار تا ١۶هزار و ۵٠٠ تومان فروخته شد. انواع برنج هندی نیز در همین بازه زمانی به صورت میانگین از کیلویی حدود ٨هزار تومان به کیلویی حدود ٩هزار تومان در کمترین حالت و تا ١٣هزار و ۶٠٠ تومان رسیده است. برنج وطنی نیز هرچند به فصل برداشت نرسیده اما شوک قیمتی بعد از ماه رمضان و بالا رفتن میانگین نرخ برنج خارجی سبب شده تا موجودی انبارها وقتی به دست مصرف‌کننده می‌رسد در طول همین یک ماه به صورت میانگین صعودی حدودا ٢هزار و ٧٠٠ تومانی را به صورت میانگین در انواع برنج نشان دهد.
سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان به‌عنوان یکی از مراجع تعیین و اعلام قیمت کالاهای اساسی، فروردین ماه قیمت انواع برنج ایرانی را از ۱۵ تا ۲۳هزار تومان ثبت کرد. درحالی‌که در نخستین روز خرداد ماه‌سال جاری قیمت هر کیلوگرم انواع برنج داخلی به نقل از همین سازمان به ۱۶ تا ۲۵هزار تومان رسید. همچنین این سازمان قیمت هر کیلوگرم انواع برنج داخلی را روز گذشته در سامانه اطلاع‌رسانی خود ١۶هزار و ٧٠٠ تومان تا ٢۵هزار و ٧٠٠ تومان اعلام کرد. طبق اعلام سامانه اطلاع‌رسانی سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، قیمت هرکیلوگرم برنج طارم از ٢٢هزار و ٨٠٠ تا ۲۵هزار و ٧٠٠ تومان، هر کیلو گرم برنج‌هاشمی با قیمت حداقل ۲١هزار و ٣٠٠ تومان و حداکثر ٢۵هزار تومان و قیمت برنج خزر نیز برای هرکیلوگرم، بین ۱۶ هزار و ٧٠٠ تومان تا ۱۷هزار و ٧٠٠ تومان در بازار تعیین شده است. این افزایش ٢هزار و ٧٠٠ تومانی قیمت در طول حدود یک ماه گذشته برای هر کیلو برنج ایرانی و همچنین افزایش حدودا ٣هزار تومانی برنج وارداتی در همین بازه زمانی در شرایطی از سوی سازمان حمایت اعلام می‌شود که مشاهدات میدانی خبرنگار «شهروند» افزایش نرخی بسیار بیشتر از اینها را در بازار‌ها و مراکز فروش برنج ایرانی در پایتخت نشان می‌دهد.
خبرنگار «شهروند» در مراجعه به برخی مراکز عرضه برنج ایرانی در پایتخت طی روز گذشته، برای اقلام پر مصرف برنج داخلی همچون هرکیلو انواع برنج طارم با قیمتی از حدود ٢٨ تا ٣٣هزار تومان و انواع برنج هاشمی با قیمتی از حدود ٢۵ تا ٣٠هزار تومان مواجه شد. همچنین برنج‌های وارداتی و ازجمله اقلام پر مصرف آن چون برنج پاکستانی و برنج هندی در قفسه فروشگاه‌های کوچک و بزرگ دیگر چندان پیدا نمی‌شود، برنج‌هایی که به واسطه قیمت پایین‌تری که نسبت به برنج ایرانی دارد، مورد استقبال بسیاری از اقشار متوسط و ضعیف جامعه قرار می‌گیرد. با این همه، در مراکزی که هنوز ردی از این برنج‌ها را می‌توان در آنها یافت، هر کیلو به قیمت‌های مختلفی در انواع آنها از حدود ١٢هزار تومان تا ١٩هزار و ۵٠٠ تومان به فروش می‌رسند. همه قیمت‌های فعلی در بازار برنج در شرایطی است که بنا به گزارش وزارت صمت از فروردین تا اردیبهشت‌سال جاری برنج پاکستانی باسماتی ١۴,۶درصد، برنج تایلندی ٢.١درصد، برنج طارم ۴.٣درصد و برنج‌هاشمی نیز ٣.١درصد افزایش قیمت داشته‌اند که اگر افزایش قیمت‌های اخیر را با این گزارش رسمی جمع ببندیم خواهیم دید طی سه ماهه نخست سال جاری تا چه میزان شیب قیمتی برنج افزایشی بوده است.
چرایی افزایش قیمت برنج
این افزایش قیمت‌ها در بازار برنج اعم از محصول وطنی و غیروطنی سبب شده تا این روزها نهادهای نظارتی و مسئول در تنظیم قیمت‌ها در بازار گزارش‌های گوناگونی برای چرایی آن اعلام کنند. در این روزها که صحبت از نوسانات قیمت کالاهای اساسی است، سازمان حمایت از تولید‌کننده و مصرف‌کننده به‌عنوان متولی نظارت بر بازار، در طرح برخورد با نوسانات غیرمعمول و متعادل کردن قیمت‌های وارداتی و تولیدی، دوشنبه نوزدهم خردادماه گزارشی از رصد و پایش وضع ١٠٠ قلم کالایی در بازار به ستاد تنظیم بازار ارایه کرد. دبیر کارگروه ستاد تنظیم بازار که توأمان معاون بازرگانی داخلی وزارت صمت نیز است در توضیحی بر این گزارش به موضوع افزایش قیمت برنج اشاره کرد و گفت: «در فهرست ارایه شده، ۴١ قلم کالا نیز بین یک تا ۵درصد با افزایش قیمت مواجه شده است، برای مثال قیمت برنج داخلی به دلیل اینکه پایان فصل بوده و موجودی برنج‌سال گذشته در بازار عرضه می‌شود و همچنین تأثیر تغییر نرخ ارز برنج وارداتی بر قیمت برنج ایرانی، با افزایش قیمت روبه‌رو شده است.» محمدرضا کلامی با اشاره به اینکه در این گزارش دلیل افزایش قیمت برنج هندی و پاکستانی نیز تغییر نرخ ارز واردات از ارز ۴٢٠٠ تومان به ارز نیمایی است، افزود: «سازمان حمایت درباره بازار حبوبات نیز به این نکته اشاره کرده است که واردات این محصولات با ارز نیمایی بوده و همچنین با توجه به اینکه پایان فصل است و میزان حبوباتی که در بازار عرضه می‌شود، مربوط به موجودی از‌سال گذشته (مرداد و شهریور) است، این نوسان قیمتی ایجاد شده است.»
پس از ارایه این گزارش، رئیس ستاد تنظیم بازار از مصوبه‌ای خبر داد که به گفته او بر مبنای آن «الزامات استمرار تأمین برنج ابلاغ شده است تا از افزایش غیرمتعارف قیمت این کالاها ناشی از تغییر سیاست ارزی جلوگیری شود.» عباس قبادی همچنین گفت: «بر اساس این ابلاغیه کمیته ارزی مکلف شده نسبت به برقراری امکان ثبت سفارش برنج با ارز نیما و ویرایش ثبت سفارش‌های برنج قبلی ثبت شده با ارز ۴۲۰۰ به نیما بدون هرگونه فرآیند غیرضرور و همانند سایر کالاهای گروه ۲ اقدام کند.» او افزود: «از سوی دیگر، همه محموله‌های برنج که با نرخ ارز نیمایی تأمین ارز و اظهار شده است، از پرداخت مابه‌التفاوت ریالی معاف شده و گمرک مکلف است همانند رویه‌های پیشین، با حداقل تشریفات نسبت به ترخیص برنج اقدام کند. همچنین ترخیص برنج تأمین ارز شده با نرخ نیمایی نیازمند مجوز دفتر تنظیم بازار یا شرکت بازرگانی دولتی ایران نیست.» پس از این واکنش‌ها و اظهارنظر‌ها هرچند هنوز نتیجه ملموسی در قیمت‌های برنج ایرانی و خارجی در سطح بازار دیده نمی‌شود اما نهادهای نظارتی از ادامه پایش و نظارت بر قیمت‌ها و برخورد با گرانفروشان می‌گویند. عباس تابش، رئیس سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان از بازرسی پنج قلم کالایی که برنج یکی از آنهاست به‌عنوان اولویت‌های بازرسی این هفته و هفته آینده این سازمان خبر داد.
با این همه اما وقتی با فروشندگان عمده برنج در بازار صحبت می‌کنیم آنها علاوه بر اشاره به بخشی از صحبت‌های مسئولان به موارد دیگر اشاره می‌کنند. خبرنگار «شهروند» در گفت‌وگو با یکی از همین فروشندگان وقتی از چرایی افزایش قیمت‌ها پرسید، او در پاسخ گفت: «این افزایش قیمت‌ها را باید در بازی دلال‌ها جست‌وجو کرد، آنهایی که سر شالیزار نوعی از برنج را با قیمتی حدود ٨هزار تومان می‌خرند اما در بازار به قیمت ٢٠هزار تومان به ما می‌فروشند.» او همچنین می‌گوید دلال‌ها قیمت برنج ایرانی را هم با نرخ دلار بالا و پایین می‌کنند و این امر معمولی برای نرخ‌گذاری‌آنها شده است.» این فروشنده برنج همچنین ادامه این وضع را بسیار نگران‌کننده می‌داند و می‌گوید: «چون عموم مردم جامعه دیگر نمی‌توانند همچون گذشته کیسه‌های ١٠ کیلویی یا ۵ کیلویی برنج را خریداری کنند ما به کیلوفروشی روی آورده‌ایم. درحال حاضر میزان فروش مغازه‌های سطح شهر بیش از ۵٠درصد کاهش یافته است.»
تمام این روایت‌ها از حال و روز افزایشی قیمت برنج داخلی و وارداتی در سه ماهه ابتدایی سال جاری در شرایطی است که عزیز کریمی، مدیرکل دفتر غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی روز گذشته گفت: «حدود ٢,۵میلیون تن برنج معادل ٨٣درصد نیاز کشور در‌سال جاری محقق خواهد شد.» اگر این میزان از پوشش نیاز داخلی را در کنار صحبت‌های فروشندگان برنج درباره تعیین نقش دلال‌ها در قیمت‌گذاری این قوت غالب ایرانیان در نظر بگیریم، به نظر بیش از شعار‌های داده شده و موارد پیش دانسته مسئولان بازار و دست‌های پنهان آن باید مورد برخورد قرار گیرند، امری که دیگر شعار در آن جایی ندارد.
