تصمیمات بانک مرکزی علیه بنگاه‌داری بانک‌ها

بنگاهداری بانک‌ها یکی از معضلات مهم نظام بانکداری کشور است و بانک مرکزی برای حل این معضل اقداماتی را در نظر گرفته است.

به گزارش بنکر (Banker)، بنگاهداری بانک‌ها یکی از معضلات نظام بانکداری کشور است که در روز‌های اخیر صحبت در مورد آن داغ شده و سر و صدای زیادی به پا کرده است.

در این گزارش به اثرات بنگاهداری بانک‌ها اشاره کرده و راهکار بانک مرکزی برای حل مشکل بنگاهداری بانک‌ها را بیان می‌کنیم.

چرا بنگاهداری بانک‌ها یک معضل است؟

بانک نهادی است که وظیفه اصلی آن واسطه‌گری اعتبار، اصلاح و توسعه کیفیت اعتبار و ارائه خدمات پولی و اعتباری است. در نظام بانکداری متعارف، بانک‌ها سپرده‎‌هایی که دریافت کرده‌اند را در ازای دریافت درصدی به عنوان نرخ بهره یا همان ارزش زمانی پول در قالب منابع مالی در اختیار افرادی می‌گذارند که به آن‌ها نیاز دارند. در سیستم بانکداری مبتنی بر نرخ بهره، بنگاهداری بدون ضابطه بانک‌ها ممنوع است.

در نظام بانکداری ایران که مبتنی بر نظام بانکداری بدون ربا است، نرخ بهره کاربردی ندارد و به جای آن از اوراق و عقود مالی اسلامی و نرخ سود مبتنی بر آن‌ها استفاده می‌شود. در واقع نرخ سودی که از گیرندگان اعتبار دریافت و به سپرده‌گذاران پرداخت می‌شود باید مبتنی بر فعالیت‌های اقتصادی واقعی باشد.

در قوانین بانکداری ایران حد بنگاهداری و سقف سرمایه‌گذاری بانک‌ها در سهام شرکت‌ها، حداکثر ۴۰ درصد سرمایه پایه هر بانک تعیین شده است؛ اما در حال حاضر برخی از بانک‌ها از این محدودیت تخطی کرده‌اند که این اقدام مشکلاتی را برای اقتصاد کشور به وجود آورده است.

فعالیت‌های مولد در اقتصاد ایران به دلیل وجود رکود تورمی، نااطمینانی ناشی از تحولات اقتصادی در ایران و جهان و افزایش بازدهی فعالیت‌های دلالی و سفته‌بازی از سود جذابی برخوردار نیستند و به همین علت نرخ سود علی‌الحساب شبکه بانکی که مبتنی بر این فعالیت‌ها تعیین می‌شود، در سطوح پائینی قرار دارد.

به دلیل فاصله نرخ سود نظام بانکداری کشور با عایدی فعالیت‌های سوداگری، برخی از دریافت‌کنندگان تسهیلات شبکه بانکی، این منابع مالی را صرف فعالیت‌های سفته‌بازی و سوداگری می‌کنند تا از این فاصله کسب سود کنند.

این اقدام، تعادل بازار‌های دارایی را بر هم زده و موجب تشدید تورم می‌شود. به همین منظور بانک مرکزی باید بر نحوه تسهیلات‌دهی بانک‌ها نظارت دقیقی داشته باشد.

در این شرایط برخی بانک‌ها برای کسب سود بیشتر، خودشان در چنین فعالیت‌هایی شرکت می‌کنند و در واقع با وام دادن به خودشان، اقدام به بنگاهداری و ورود به بازار‌ها می‌کنند. فعالیت‌های سفته‌بازانه در بازار دارایی‌ها، بنگاهداری کلان و چند لایه و رانت‌هایی که در بنگاهداری بانک‌ها وجود دارد، اتفاقاتی را رقم می‌زند که اقتصاد را از ریل تعادل خود خارج کرده و رقابت‌پذیری در فضای اقتصاد را مختل می‌کند.

از بین رفتن فضای رقابتی و انحصار

بانک‌ها با وام دادن به خودشان به چه فعالیت‌هایی وارد می‌شوند و این اقدام آن‌ها چه اثرات مخربی دارد؟ بانک‌ها یا در فعالیت‌های مولد وارد می‌شوند و یا با سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های غیرمولد از سود سرمایه‌گذاری در بازار دارایی‌ها بهره‌مند خواهند شد. اگر فعالیت بانک‌ها در هر کدام از این مورد از ضوابط خارج شود، آثار مخربی به همراه دارد.

بانک‌ها با حجم بالای نقدینگی که در اختیار دارند می‌توانند به هر حوزه‌ای وارد شده و بدون توجه به ریسک در آن فعالیت کنند. چرا که با این اقدام سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان خرد توان حضور و رقابت نخواهند داشت و به تدریج از بازار حذف می‌شوند و بازار به طور انحصاری در اختیار بانک‌ها قرار می‌گیرد.

از طرفی هم سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان خردی که از بازار خارج شده‌اند، منابع مالی خود را به بازار‌های غیرمولد و سفته‌بازانه منتقل می‌کنند.

حضور بانک‌ها در فعالیت‌های غیرمولد نیز علاوه بر دامن زدن به تورم، منابع مالی که باید صرف تولید و رشد اقتصادی کشور شود را عقیم می‌کند.

ناکارآمدی در مدیریت شرکت‌ها

برخی از شرکت‌های تحت مالکیت بانک‌ها به دلیل عدم تخصص کافی مدیران بانکی و اعمال نفوذ سهامداران بر فعالیت‌های بنگاه‌ها، به طور ناکارآمد اداره می‌شوند و موجب هدررفت و کاهش بهره‌وری منابع مالی بانک‌ها می‌شوند.

محمدرضا فرزین؛ رئیس کل بانک مرکزی در این باره تاکید کرده است: حتما باید ورود افراد متخصص در پست‌های مدیریتی به این شرکت‌ها خارج از کارکرد‌های سیاسی باشد چراکه فشار‌های حاکم در این زمینه به بنگاهداری در سیستم بانکی آسیب وارد می‌کند و معاونت نظارت بانک مرکزی باید برای این بخش برنامه مشخصی داشته باشد.

بانک‌هایی که کار تجاری می‌کنند، نباید بنگاهداری انجام دهند و ضمن اینکه بنگاهداری باید چارچوب مشخصی پیدا کند و اعطای پست به مدیران فعال در این بنگاه‌ها باید در کمیته حاکمیت شرکتی بررسی شود اینگونه نباشد که افراد با معرفی برخی اشخاص در سمت‌های مدیریتی منصوب شود.

خلق پول و خرج پول بدون ضابطه

گرچه شبکه بانکی به واسطه مشروعیتی که از سوی دولت و بانک مرکزی دارد، توان خلق پول را داشته، اما قانون برای خلق پول بانک‌ها ضوابطی را تعیین می‌کند که خلق پول منجر به رشد اقتصادی و حمایت از اقشار مردم باشد، نه اینکه بانک به واسطه خلق پول سودی را کسب کند که منافی منافع جامعه و معیشت اقشار مردم باشد.

بانک مرکزی بر حسب وظیفه خود به طور دقیق بر فعالیت بانک‌ها نظارت کرده و با بانک‌های متخلف در این حوزه برخورد می‌کند.

راهکار بانک مرکزی برای جلوگیری از بنگاهداری بانک‌ها چیست؟

بانک مرکزی برای حل این معضل قصد تخصصی شدن بانک‌ها را دارد. با تخصصی شدن فعالیت بانک‌ها، هر بانکی نمی‌تواند هر فعالیتی داشته باشد و فعالیت بانک‌های توسعه‌ای، تجاری و قرض‌الحسنه در حوزه تخصصی آن‌ها تعریف می‌شود و حتی بانک‌های جامع نیز باید بر اساس عقود مشخص و تفکیک شده در هر یک از این حوزه‌ها فعالیت کنند. با نظارت دقیق بانک مرکزی بر عملکرد و فعالیت بانک‌ها این مسئله محقق می‌شود.

به گفته رئیس کل بانک مرکزی، ابعاد مختلف نظارتی در شبکه بانکی باید تقویت شود. لایه‌های نظارتی باید در درون بانک‌ها شکل بگیرد و نظارت بر بانک‌ها از دورن آن‌ها آغاز شود. به عبارت دیگر، بانک مرکزی باید به تمامی ارکان هر بانکی نظارت فعال داشته باشند.

فرزین در خصوص مشکل بنگاهداری بانک‌ها، این موضوع را از مشکلات شبکه بانکی دانسته و گفته است‎: در این زمینه نمی‌‎توان نسخه واحدی برای تمامی بانک‌ها تجویز کرد و باید برای هر بانک متناسب با حوزه کاری آن، شرایط تعریف شود، اما در عین حال، فعالیت بنگاه داری بانک‌های تجاری قابل قبول نیست و باید با فروش بنگا‎ه‌ها، از بنگاهداری خارج شوند.

وی افزود: بانک مرکزی علاوه بر نظارت بر بانک‌ها، باید از فرآیند اتفاقاتی که در بنگاه‌های وابسته به بانک‌ها حادث می‌شود نیز مطلع باشد چراکه بنگا‌ه‌های بانک‌ها هم با سپرده‌های مردمی ایجاد می‌شوند و این پول متعلق به مردم است.

نظارت دقیق بر مصرف اعتبارات بانکی

اقدام دیگر بانک مرکزی، نظارت دقیق بر مصرف اعتبارات بانکی و رصد مصارف است. به گفته رئیس کل بانک مرکزی، اکنون نظارت منسجمی بر مصرف اعتبارات بانک‌ها وجود ندارد به طوری که در برخی موارد تسهیلات دریافتی صرف مواردی غیر از هدف آن می‌شود و نظارت‌ها باید به گونه‌ای باشد که پول در فعالیتی که با آن هدف تسهیلات پرداخت می‌شود، صرف شود.

بانک مرکزی با نظارت دقیق مصارف تسهیلات بانکی، به بانک‌ها اجازه نمی‌دهد خارج از ضوابط به افراد مرتبط خود تسهیلات پرداخت کنند و حتی نظارت می‌کند که افرادی که تسهیلات دریافت می‌کنند، منابع را در بخشی که در نظر گرفته شده، مصرف کنند.

با چنین اقداماتی از سوءاستفاده از تسهیلات بانکی جلوگیری می‌شود. در واقع شبکه بانکی باید با تقویت تامین مالی فعالیت‌های مولد، به رشد تشکیل سرمایه کمک کند تا رشد‌های بالاتر برای اقتصاد کشور محقق شود.