درحال‌حاضر ثبت اظهارنامه الکترونیک شرکت‌ها و مؤسسات در سامانه سازمان امور مالیاتی، به صورت اینترنتی انجام می‌شود و نیازی به مراجعه حضوری به ادارات کل سازمان امور مالیاتی در سراسر کشور نیست.
انجام فرایند ثبت، به صورت اینترنتی و با داشتن کد کاربری و رمز عبور انجام و مؤدیان مالیاتی می‌توانند طبق دستور‌العمل موجود، اطلاعات کارکرد واحد متبوع خود را وارد این سامانه اطلاعاتی کنند.
بررسی قانون مالیات‌های مستقیم نشان می‌دهد با توجه به موضوع فعالیت و نوع درآمد، مؤدیان مکلف هستند اظهارنامه‌های متعددی را تکمیل و در مواعد قانونی زیر به سازمان مالیاتی تسلیم کنند:
اظهارنامه ارث ظرف مدت یک سال از تاریخ فوت متوفی (ماده ۲۶)
اظهارنامه مالیات بر درآمد املاک در مورد شخص حقیقی که هیچ‌گونه درآمدی به‌جز درآمد اجاره مستغلات ندارد تا آخر تیرماه (طبق نظر سازمان امور مالیاتی بدون محدودیت زمانی- ماده ۵۷)
اظهارنامه املاک و سرقفلی مؤدیان فصل مالیات بر درآمد املاک تا آخر تیرماه، اظهارنامه سرقفلی تا ٣٠ روز پس از انجام معامله، تسلیم اظهارنامه مؤدیان موضوع ماده ٧٤ بدون سند محضری تا ٣٠ روز پس از معامله (ماده ۸۰)
اظهارنامه حقوق از اشخاص مقیم خارج تا آخر تیرماه سال بعد و مالیات حقوق تا پایان ماه بعد (ماده ۸۸)
اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل تا پایان خردادماه سال بعد (ماده ۱۰۰)
اظهارنامه اشخاص حقوقی تا چهار ماه پس از پایان سال مالی (ماده ۱۱۰)
اظهارنامه اشخاص حقوقی که منحل می‌شوند توسط مدیر تصفیه ظرف شش ماه از تاریخ انحلال آخرین دوره عملیات وفق ماده ١١٥(ماده ۱۱۶)
اظهارنامه مالیات بر درآمد اتفاقی تا آخر اردیبهشت سال بعد و در صورتی که معامله در دفاتر اسناد رسمی صورت گیرد تکلیف تسلیم اظهارنامه ساقط می‌شود (ماده ۱۲۶)
اظهارنامه اصلاحی یک ماه از تاریخ انقضا مهلت تسلیم اظهارنامه عملکرد (تبصره ذیل ماده ۲۲۶)
در این میان، دو اظهارنامه شامل اظهارنامه عملکرد صاحبان مشاغل موضوع ماده ۱۰۰ و اظهارنامه اشخاص حقوقی و شرکت‌ها موضوع ماده ۱۱۱ بیش از سایر اظهارنامه‌ها کاربرد دارد.
باید یادآوری کرد که بر اساس ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم، «مؤدیان موضوع این فصل قانون مکلف‌اند اظهارنامه مالیاتی مربوط به فعالیت‌های شغلی خود را در یک سال مالیاتی برای هر واحد شغلی یا برای هر محل جداگانه طبق نمونه‌ای که به وسیله سازمان امور مالیاتی کشور تهیه خواهد شد، تنظیم و تا آخر خردادماه سال بعد به اداره امور مالیاتی محل شغل خود تسلیم و مالیات متعلق را به نرخ مذکور در ماده (۱۳۱) این قانون پرداخت نمایند.
تبصره: زیر این ماده تصریح دارد که «سازمان امور مالیاتی کشور می‌تواند برخی از مشاغل یا گروه‌هایی از آنان را که میزان فروش کالا و خدمات سالانه آنها حداکثر ۱۰ برابر معافیت موضوع (۸۴) این قانون باشد از انجام بخشی از تکالیف از قبیل نگهداری اسناد و مدارک موضوع این قانون و ارائه اظهارنامه مالیاتی معاف کند و مالیات مؤدیان مذکور را به‌صورت مقطوع تعیین و وصول نماید. در مواردی که مؤدی کمتر از یک سال مالی به فعالیت اشتغال داشته باشد، مالیات متعلق نسبت به مدت اشتغال محاسبه و وصول می‌شود».
یکی از مسائلی که از اوایل خرداد هر سال دغدغه صاحبان مشاغل است، انجام تکلیف قانونی درباره استفاده از تسهیلات ماده ۱۰۰ و تکمیل فرم مربوط به آن است. در قانون بودجه سال ۱۴۰۱، این ضریب برای سال عملکرد ۱۴۰۰ از ۱۰ برابر به ۳۰ برابر یعنی معادل ریالی ۱۴.۴۰۰ میلیون ریال افزایش یافته بود که به معنی آن بوده که صاحبان مشاغلی که درآمد یا فروش سال ۱۴۰۰ آنها تا رقم مذکور باشد، می‌توانند از طریق توافق به سازمان مالیاتی اجازه دهند مالیات سالانه آنها را به‌صورت مقطوع تعیین و در صورتی که مؤدیان با این رقم موافق باشند، با پرداخت آن از ارائه اظهارنامه و اسناد و مدارک مالیاتی معاف باشند.
به تعبیری این تسهیلات اساسا معافیت مالیاتی نیست، بلکه به معافیت از انجام برخی تکالیف قانونی شامل عدم تسلیم اظهارنامه و اسناد و مدارک بازمی‌گردد. پس از اعلام این ضریب و بخش‌نامه صادرشده سازمان مالیاتی، بسیاری از صاحبان مشاغل با توجه به رکود اقتصادی و از آنجا که در سال ۱۳۹۹ نیز مصوبات سران قوا و ستاد اقتصادی ضریب ۳۰برابری را به ۴۵ برابر افزایش داده بود و نظر به اینکه تأثیرات رکود حاصل از کرونا و تحریم در سال ۱۴۰۰ شدت داشته، خواستار افزایش این ضریب به ۱۰۰ برابر شده بودند که خوشبختانه با نشستی که بین نمایندگان اصناف و رئیس سازمان مالیاتی صورت گرفت، پیشنهاد آنها مورد تصویب ستاد اقتصادی کشور واقع و مقرر شد کلیه مشاغلی که درآمد یا فروش آنها تا رقم ۴۸ میلیارد ریال بوده می‌توانند به سایت سازمان مالیاتی مراجعه و با تکمیل فرم توافق مربوطه از تسلیم اظهارنامه و ارائه اسناد و مدارک معاف شوند و سازمان مالیاتی نیز بر اساس اطلاعات مندرج در پایگاه مالیاتی و پایانه‌های فروشگاهی، نسبت به تعیین مالیات مقطوع آنان اقدام کند.
البته باید توجه داشت این توافق الزامی نیست و صاحبان مشاغلی که علاقه‌مند نیستند مالیات آنها به‌صورت مقطوع و از طریق سیستم محاسبه و تشخیص شود، می‌توانند با ارئه اظهارنامه و اسناد و مدارک خود نسبت به محاسبه مالیات خود اقدام کنند که چنانچه اظهارات آنها با اطلاعات موجود در پایگاه مالیاتی تطابق داشته باشد، اظهارنامه و مالیات ابرازی آنها پذیرفته خواهد شد.
سازمان مالیاتی هدف افزایش دامنه شمول تبصره ماده را اعتماد‌بخشی به صاحبان مشاغل و اتکای به اطلاعات مندرج در پایگاه مالیاتی دانسته است. لازم به یادآوری است مؤدیانی که میزان فروش آنها بر اساس پایگاه اطلاعات سازمان امور مالیاتی بیش از ۴۸ میلیارد ریال باشد، امکان استفاده از این تسهیلات را نخواهند داشت و باید نسبت به ارائه اظهارنامه اقدام کنند.
مضافا مقرر شده به‌منظور رعایت اصل عدالت در مالیات‌ستانی، تعیین مالیات مقطوع برای هر‌یک از مؤدیان بر اساس اطلاعات مالی ثبت‌شده تاکنون از آنها در سامانه‌های سازمان تعیین شود. این اطلاعات شامل مبالغ واریز به دستگاه‌های پوز متعلق به مؤدیان، اطلاعات خرید و فروش آنها در گزارش‌های فصلی معاملات، میزان مالیات پرداختی در سال گذشته و سایر اطلاعات مرتبط است.
مؤدیان گرامی با ورود به درگاه الکترونیکی سازمان امور مالیاتی به نشانی my.tax.gov.ir و با وارد‌کردن کد ملی خود می‌توانند ضمن مشاهده اطلاعات خود، از مبلغ مالیات مقطوع تعیین‌شده اطلاع حاصل کرده و نسبت به پرداخت یا تقسیط آن اقدام کنند.
سازمان مالیاتی در بخش‌نامه اخیرالذکر خود اعلام کرده مشاغلی همچون بنگاه‌های املاک، نمایشگاه‌های اتومبیل، نمایندگی‌های بیمه، دفاتر اسناد رسمی و حق‌العمل‌کاران که ادعا میکنند بخشی از مبالغ واریزی به حساب پوز‌های آنها فاقد ماهیت فروش است، برای استفاده از تبصره ماده ۱۰۰ می‌توانند اطلاعات فروش مستند خود را از طریق اتحادیه‌ها یا تشکل‌های صنفی مربوط به معاونت درآمد‌های مالیاتی سازمان امور مالیاتی ارائه یا گزینه ارسال اظهارنامه را انتخاب کنند.
* فریبا کمیجانی/ عضو انجمن حسابداران خبره ایران و مشاور مالیاتی
